Podstawą działania kolektora jest tzw. absorber, który pochłania energię słoneczną i przekazuje ją do płynu roboczego. Płyn krąży w układzie rur poprowadzonych pod szklaną lub polimerową osłoną, co umożliwia jego szybsze nagrzanie. Następnie podgrzany nośnik trafia do wymiennika ciepła zamontowanego w zasobniku ciepłej wody użytkowej, oddając zgromadzone ciepło i umożliwiając korzystanie z ciepłej wody bez sięgania do kotła czy grzałki elektrycznej.
Instalacja solarnych kolektorów na wodę przekłada się na znaczące obniżenie kosztów ogrzewania wody nawet do kilkudziesięciu procent rocznego zużycia energii. O ile w słoneczne dni praktycznie cała woda może być podgrzana za darmo, to w okresach o mniejszym nasłonecznieniu system wspomaga tradycyjne źródło ciepła, obniżając łączne koszty. Korzystanie z odnawialnego źródła energii zmniejsza emisję dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń, a sama instalacja podnosi wartość nieruchomości.
Choć systemy solarne są na ogół trwałe, ich prawidłowe działanie wymaga okresowej kontroli. Raz na kilka lat warto skontrolować szczelność instalacji, wymienić płyn niezamarzający i oczyścić powierzchnię absorberów z zabrudzeń czy osadów. Proste prace konserwacyjne mogą być wykonywane we własnym zakresie, jednak raz na pięć do dziesięciu lat zaleca się serwis przeprowadzony przez firmę instalatorską, która sprawdzi stan wymiennika ciepła, izolację rur i sprawność pompy obiegowej. Dzięki regularnej konserwacji kolektory zachowują wysoką sprawność i długą żywotność, zapewniając znaczne oszczędności przez wiele sezonów.